Przeciwdziałanie przemocy
Przeciwdziałanie przemocy
dr hab. Magdalena Szafranek
Uniwersytet Warszawski
Przemoc domowa – zagadnienia definicyjne
Zgodnie z ustawą z dnia 29 lipca 2005 roku o przeciwdziałaniu przemocy domowej[1], której znowelizowane przepisy weszły w życie w czerwcu 2023 roku[2], przez przemoc domową definiuje się jednorazowe albo powtarzające się umyślne działanie lub zaniechanie, naruszające prawa lub dobra osobiste osoby doznającej przemocy domowej, w szczególności narażające tę osobę na niebezpieczeństwo utraty życia, zdrowia, mienia, naruszające jej godność, nietykalność cielesną, wolność, w tym seksualną, powodujące szkody na jej zdrowiu fizycznym lub psychicznym, wywołujące u tej osoby cierpienia, krzywdy moralne oraz mające na celu uzyskanie kontroli w zakresie nabywania i korzystania z posiadanych przez tę osobę zasobów ekonomicznych.
W dostępnych opracowaniach najczęściej wyróżnia się przemoc fizyczną, psychiczną, seksualną, ekonomiczną i zaniedbanie. Przemoc fizyczna polega na naruszeniu nietykalności fizycznej. Jest ona intencjonalnym zachowaniem powodującym uszkodzenie ciała lub niosącym takie ryzyko. Polega m. in. na popychaniu, szarpaniu, szturchaniu, klepaniu, ciągnięciu za uszy, szczypaniu, kopaniu, biciu ręka i pięścią, uderzaniu w twarz, przypalaniu papierosem, duszeniu, krępowaniu ruchów. Z kolei przemoc psychiczna to najczęstsza forma przemocy, która jednocześnie jest najtrudniejsza do udowodnienia. Zawiera ona przymus i groźby, np. obrażanie, wyzywanie, ocenianie, krytykowanie, straszenie, szantażowanie, nieliczenie się z uczuciami, krzyczenie, oskarżanie, obwinianie, krzywdzenie zwierząt, czytanie osobistej korespondencji, ujawnianie tajemnic, lekceważenie, wyśmiewanie. Przemoc ta prowadzi do zniszczenia poczucia mocy sprawczej ofiary, jej poczucia własnej wartości i godności[3]. Przemoc seksualna stanowi kategorię zachowań dotyczących sfery seksualnej i obejmuje gwałt, molestowanie seksualne, stręczycielstwo i prostytucję. Działania te są kwalifikowane jako przestępstwa[4]. Trzeba jednak pamiętać, że molestowanie seksualne może przybiera formę werbalną, pozawerbalną i zachowania fizycznego o seksualnym charakterze. Zachowanie werbalne przybiera postać żartów, pytań czy uwag formułowanych przez sprawcę. Zachowanie fizyczne odnosi się do jakichkolwiek zachowań sprawcy, które skutkują kontaktem fizycznym i mają podtekst seksualny. Przemoc seksualna może przybierać formę wymuszania stosunków seksualnych lub zmuszania do niechcianych zachowań seksualnych[5]. Przemoc ekonomiczna to zachowanie mające na celu kontrolę zdolności drugiej osoby do nabywania, utrzymywania i korzystania z zasobów ekonomicznych w celu podporządkowania sobie tej osoby[6]. Może zatem ona polegać na zabieraniu lub wydzielaniu pieniędzy, zakazywaniu lub utrudnianiu podjęcia pracy zarobkowej, kontrolowaniu wszystkich wydatków, kontrolowaniu konta bankowego, zaciąganiu bez porozumienia kredytów, pożyczek, niszczeniu rzeczy osobistych lub stanowiących wspólną własność lub sprzedawania ich bez porozumienia, a także pozostawiania bez opieki osoby, która z powodu choroby, wieku, bądź niepełnosprawności nie może samodzielnie zaspokoić niezbędnych potrzeb. Wreszcie zaniedbanie, to niezaspokajanie podstawowych potrzeb biologicznych i psychicznych osoby zależnej od opiekuna dziecka, osoby starszej, osoby chorującej[7].
Tekst powstał w ramach bezpłatnej ogólnopolskiej kampanii edukacyjnej „Przeciwdziałanie przemocy domowej" realizowanej w 2024 r. przez Fundację Instytut Nowej Kultury, www.instytutnowejkultury.pl
[1] Dz. U. z 2021 r. poz. 1249
[2] Ustawa z dnia 9 marca 2023 roku o zmianie ustawy o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie i niektórych innych ustaw (Dz. U. poz. 535)
[3] niebieskalinia.info/index.php/przemoc-w-rodzinie/8-rodzaj-przemocy (data wejścia: 06.03.2024)
[4] A. Wojnarska: Przemoc seksualna wobec dzieci – terapia sprawców i ofiar, [w:] A. Lewicka-Zelent (red.): Przemoc rodzinna. Aspekty psychologiczne, pedagogiczne i prawne, Difin, Warszawa 2017, s. 88 - 100
[5] Por. E. Bieńkowska, L. Mazowiecka (red.) Konwencja o zapobieganiu z zwalczaniu przemocy wobec kobiet i przemocy domowej. Komentarz, Wolters Kluwer, Warszawa 2016, s. 453
[6] Polska Wolna od przemocy wobec kobiet. Wybrane problemy dotyczące wdrożenia Konwencji o zapobieganiu i zwalczaniu przemocy wobec kobiet i przemocy domowej, Amnesty International, str. 21
[7] Rodzinna tajemnica, Przemoc w rodzinach z problemem alkoholowym, Zespół Ogólnopolskiego Pogotowia dla Ofiar Przemocy w Rodzinie „Niebieska Linia" Instytutu Psychologii Zdrowia Polskiego Towarzystwa Psychologicznego, Warszawa 2021, s. 4.
dr hab. Magdalena Szafranek
Uniwersytet Warszawski
Zaniedbanie jako forma przemocy
Zaniedbanie nazywane jest ukrytą formą przemocy. Polega ono na niezaspokojeniu podstawowych potrzeb biologicznych i psychicznych. Jest to często spotykana forma przemocy, która dotyka osób słabszych – zależnych od innych, a więc dzieci, osób starszych i osób z niepełnosprawnościami. Jeśli zaniedbanie dotyczy dzieci, wówczas ma bardzo poważne konsekwencje dla ich dalszego rozwoju. Ta forma przemocy może dotyczyć różnych sfer, takich jak nieprawidłowe żywienie (niedożywienie lub przekarmianie może prowadzić do problemów zdrowotnych), brak dbałości o higienę osobistą (pozostawienie dziecka, osoby starszej czy z niepełnosprawnościami brudnej, ubranej niestosowanie do warunków atmosferycznych), brak dbałości o higienę otoczenia, izolację społeczną (pozbawienie takiej osoby kontaktu z innymi ludźmi), pozostawienie długi czas bez opieki lub nadzoru, zaniedbanie stanu zdrowia (brak wizyt kontrolnych u lekarza, niepodawanie leków), brak kontroli w zakresie realizacji obowiązku szkolnego. Zaniedbanie może być spowodowane brakiem wiedzy o tym jak troszczyć się o dziecko, osobę starszą czy niepełnosprawną, może też wynikać z braku środków na utrzymanie niezaradności czy braku doświadczenia.
Szczególną uwagę warto tu zwrócić na sytuację zaniedbania dzieci. Jak wskazują wyniki badania „Diagnoza przemocy wobec dzieci w Polsce 2023" przeprowadzonego przez Fundację Dajemy Dzieciom Siłę. Zaniedbania fizycznego do 12 roku życia doświadczyło 8% dzieci o młodzieży. Braku czystych ubrań doświadczyło 3% respondentów, natomiast brak opieki podczas choroby dotyczył 6% osób badanych. Z kolei a zaniedbania emocjonalnego doświadczyło aż 24% badanych. Analizując szczegółowe przejawy zaniedbania emocjonalnego, wykazano, że braku bliskości fizycznej w okresie dzieciństwa doświadczyło aż 20% badanych nastolatków. A nieokazywania uwagi – 11% respondentów[1]. Za zaniedbanie w stosunku do dziecka odpowiadają głównie rodzice, ale także nauczyciele, lekarze, opiekunowie. Literatura dotycząca problematyki przemocy wobec dzieci wskazuje, że różne formy ich krzywdzenia często współwystępują, m.in. ze względu na wspólne czynniki ryzyka w rodzinie i środowisku. Doświadczenie zaniedbania w dzieciństwie ma wyjątkowy wpływ na rozwój zdolności poznawczych dziecka, np. językowych czy funkcji wykonawczych. Deficyty związane z funkcjami poznawczymi, do których dochodzi w wyniku zaniedbania, mogą utrzymywać się aż do późnego dorosłego życia. Zaniedbanie przez opiekuna wpływa także na obniżoną samoocenę nastolatków oraz ich trudności w relacjach interpersonalnych. Ponadto nastolatki, które doświadczają zaniedbania emocjonalnego, częściej są ofiarami przemocy rówieśniczej w szkole. Kumulacyjna teoria ryzyka (cumulative risk theory) sugeruje, że każdy przypadek krzywdzenia w dzieciństwie w połączeniu z zaniedbaniem będzie pociągał za sobą bardziej nasilone negatywne konsekwencje niż doświadczenie wyłącznie zaniedbania[2].
dr hab. Magdalena Szafranek, Uniwersytet Warszawski
Tekst powstał w ramach bezpłatnej ogólnopolskiej kampanii edukacyjnej „Przeciwdziałanie przemocy domowej" realizowanej w 2024 r. przez Fundację Instytut Nowej Kultury, www.instytutnowejkultury.pl
[1] K. Drabarek, Sz. Szumiał: Doświadczenie zaniedbania fizycznego i psychicznego w ogólnopolskiej reprezentatywnej próbie polskiej młodzieży na podstawie wyników Diagnozy przemocy wobec dzieci w Polsce 2023, [w:] Dziecko Krzywdzone. Teoria, badania, praktyka Vol. 22 Nr 4 (2023), s. 63-80.
[2] Ibidem, s. 63-80.
dr hab. Magdalena Szafranek
Uniwersytet Warszawski
Jak reagować na przemoc wobec dzieci?
Jak wskazują wyniki badania „Diagnoza przemocy wobec dzieci w Polsce 2023" przeprowadzonego przez Fundację Dajemy Dzieciom Siłę, większość dzieci i nastolatków (79%) doświadczyła w swoim życiu choć raz przemocy lub zaniedbania. Najczęstszymi formami przemocy zgłaszanymi przez dzieci i młodzież były w świetle tych badań: przemoc ze strony rówieśników (66%), przemoc ze strony bliskiego dorosłego (32%) oraz wykorzystanie seksualnie bez kontaktu fizycznego (26%). Ponadto 23% dzieci i nastolatków było zaniedbywanych emocjonalnie, 20% – doświadczało parentyfikacji, a 14% było świadkami przemocy w domu. Wykorzystywania seksualnego z kontaktem fizycznym doświadczyło 8% respondentów, tyle samo (8%) było zaniedbywanych fizycznie[1]. Osobą, na której wsparcie mogły liczyć dzieci i nastolatki, była matka (65%), rówieśnicy spoza rodziny (64%), ojciec (45%), rodzeństwo lub inne dziecko z rodziny (38%), inny dorosły z rodziny (26%), psycholog lub pedagog (13%) oraz nauczyciel lub nauczycielka (11%). Niemniej jednak aż 8% dzieci i nastolatków przyznało, że nie miało ani jednej osoby, do której mogło się zwrócić w trudnej sytuacji[2]. Dane te ilustrują zarówno skalę jak i wagę problemu.
Krzywdzenie dzieci jest zjawiskiem drastycznym, ale też trudnym do uchwycenia i diagnozy. Niezależnie od tego, czy przemoc występuje w domu danego dziecka i doświadcza jej ono od swoich najbliższych, którzy normalnie powinni otoczyć je ochroną i poczuciem bezpieczeństwa, czy też w środowisku rówieśniczym, nauczyciele i rodzice powinni być uważni na potencjalne symptomy występowania przemocy. Sam pokrzywdzony lub pokrzywdzona zazwyczaj nie jest w stanie się jej przeciwstawić i na tym właśnie polega najokrutniejsze oblicze przemocy. By przełamać zaklęty krąg, zwykle potrzebna jest ingerencja z zewnątrz[3]. Oznaki tego, że ktoś jest ofiarą przemocy, bywają różne. Sygnały alarmowe, które powinny zwrócić uwagę, to wszelkie obrażenia ciała (siniaki, krwiaki, otarcia) dziecka, częste skargi na bóle brzucha, problemy z koncentracją i ze snem. Sygnałem może być także autoagresja. Wreszcie, niepokojące są też zachowania nieadekwatne do wieku czy też częste hospitalizacje dziecka. Istnieją też niespecyficzne, ale alarmujące symptomy, które mogą świadczyć o wykorzystywaniu seksualnym: urazy w miejscach intymnych czy objawy mogące wskazywać na choroby przenoszone drogą płciową. Niepokój powinno wzbudzić też zachowanie dziecka: nadmierne rozbudzenie seksualne, uporczywe naśladowanie zachowań seksualnych, częste poruszanie tematyki seksualnej czy kompulsywna masturbacja[4].
dr hab. Magdalena Szafranek, Uniwersytet Warszawski
Tekst powstał w ramach bezpłatnej ogólnopolskiej kampanii edukacyjnej „Przeciwdziałanie przemocy domowej" realizowanej w 2024 r. przez Fundację Instytut Nowej Kultury, www.instytutnowejkultury.pl
[1] K. Makaruk, K. Drabarek, A. Popyk, Sz. Wójcik: Diagnoza przemocy wobec dzieci w Polsce 2023, Fundacja Dajemy Dzieciom Siłę, Warszawa 2023, s. 6.
[2] Ibidem, s. 7.
[3] M. Karbarczyk: Jak reagować widząc przemoc wobec dziecka? 5 schematów działania, https://zdrowie.radiozet.pl/ciaza-i-dziecko/zdrowie-dziecka/przemoc-wobec-dziecka-jak-reagowac (data wejścia: 07.03.2024)
[4] K. Seidel: Przemoc wobec dzieci – jak pomóc?, web.swps.pl/strefa-psyche/blog/relacje/20853-przemoc-wobec-dzieci-jak-pomoc?dt=1709795164933 (data wejścia: 07.03.2024)
Gmina Parczew przystąpiła do ogólnopolskiej kampanii edukacyjnej poświęconej przeciwdziałaniu przemocy domowej. Kampania będzie realizowana do 31 grudnia 2024 r. przez Miejski Ośrodek Pomocy Społecznej w Parczewie i Zespół Interdyscyplinarny w przestrzeni Internetu, także z wykorzystaniem mediów społecznościowych.
Ekspertem kampanii Przeciwdziałanie przemocy domowej jest dr hab. Magdalena Szafranek prawnik, socjolog UW.
Gmina Parczew otrzyma od Fundacji bezpłatnie pakiety materiałów edukacyjnych.
W skład pakietu dla jednej kampanii wchodzą:
- 4 teksty merytoryczne (1 na kwartał)
- 4 grafiki do zamieszczenia na swoich stronach internetowych oraz gminnych portalach (1 na kwartał) oraz dostęp do 4 webinarów eksperckich online-live (1 na kwartał).
ZESPÓŁ INTERDYSCYPLINARNY
W PARCZEWIE
Siedziba Zespołu:
Miejski Ośrodek Pomocy Społecznej
Ogrodowa 16, 21-200 Parczew
tel. 83 354 29 90, email: zi@mops.parczew.com
"Reaguj na przemoc domową! Nie bądź obojętny, nie pozwól zmarnować życia sobie i innym!"
Przemoc domowa to jednorazowe albo powtarzające się umyślne działanie lub zaniechanie, wykorzystujące przewagę fizyczną, psychiczną lub ekonomiczną, naruszające prawa lub dobra osobiste osoby doznającej przemocy domowej, w szczególności:
- narażające tę osobę na niebezpieczeństwo utraty życia, zdrowia lub mienia,
- naruszające jej godność, nietykalność cielesną lub wolność, w tym seksualną,
- powodujące szkody na jej zdrowiu fizycznym lub psychicznym, wywołujące u tej osoby cierpienie lub krzywdę,
- ograniczające lub pozbawiające tę osobę dostępu do środków finansowych lub możliwości podjęcia pracy lub uzyskania samodzielności finansowej,
- istotnie naruszające prywatność tej osoby lub wzbudzające u niej poczucie zagrożenia, poniżenia lub udręczenia, w tym podejmowane za pomocą środków komunikacji elektronicznej;
Jeśli jesteś dotknięty przemocą domową i potrzebujesz pomocy, napisz, zadzwoń lub przyjdź do nas:
Przewodnicząca Zespołu Interdyscyplinarnego - Katarzyna Capik, tel. 83 354 29 90
(dyżur w środę od 8.00 do 14.00 pok. nr 2 MOPS Parczew)
Zastępca Przewodniczącej Zespołu Interdyscyplinarnego – Katarzyna Lember, tel. 83 354 29 90
e-mail: zi@mops.parczew.com
Zgodnie ze zmianą ustawy o przeciwdziałaniu przemocy domowej Burmistrz Parczewa powołał w dniu 21.09.2023 r. Zarządzeniem nr 1210/23 nowy Zespół Interdyscyplinarny w Parczewie, zgodnie z którym członkowie zespołu oraz powoływane przez zespół grupy diagnostyczno-pomocowe będą świadczyć pomoc rodzinom, by skutecznie przeciwdziałać stosowanej przemocy.
Pierwsze posiedzenie Zespołu odbyło się 25 września 2023 r.
W skład zespołu wchodzą pracownicy MOPS Parczew, kurator sądowy, przedstawiciel służby medycznej, przedstawiciel organizacji pozarządowej, przedstawiciel MKRPA, przedstawiciel oświaty oraz funkcjonariusze Policji.
Razem możemy skutecznie przeciwdziałać przemocy domowej.
Zespół Interdyscyplinarny w Parczewie działa na podstawie następujących dokumentów:
1. Ustawa o przeciwdziałaniu przemocy domowej z dnia 29 lipca 2005 r. /t.j. Dz.U. z 2021 r. poz. 1249 ze zm./
2. Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 6 września 2023 r. w sprawie procedury "Niebieskie Karty" oraz wzorów formularzy "Niebieska Karta". /Dz.U. 2023 poz. 1870/.
3. Regulamin Zespołu Interdyscyplinarnego w Parczewie z dnia 25.09.2023 r.
Do zadań zespołu interdyscyplinarnego należy tworzenie warunków umożliwiających realizację zadań z zakresu przeciwdziałania przemocy domowej oraz integrowanie i koordynowanie przez:
1) diagnozowanie problemu przemocy domowej na poziomie lokalnym;
2) inicjowanie działań profilaktycznych, edukacyjnych i informacyjnych mających na celu przeciwdziałanie przemocy domowej i powierzanie ich wykonania właściwym podmiotom;
3) inicjowanie działań w stosunku do osób doznających przemocy domowej oraz osób stosujących przemoc domową;
4) opracowanie projektu gminnego programu przeciwdziałania przemocy domowej oraz ochrony osób doznających przemocy domowej;
5) rozpowszechnianie informacji o instytucjach, osobach i możliwościach udzielenia pomocy w środowisku lokal;
6) powoływanie grup diagnostyczno-pomocowych i bieżące monitorowanie realizowanych przez nie zadań;
7) monitorowanie procedury "Niebieskie Karty";
8) przekazywanie informacji innym zespołom zgodnie z właściwością miejscową;
9) kierowanie osoby stosującej przemoc domową do uczestnictwa w programie korekcyjno-edukacyjnym dla osób stosujących przemoc domową lub programie psychologiczno-terapeutycznym dla osób stosujących przemoc domową;
10) składanie, na wniosek grupy diagnostyczno-pomocowej, zawiadomienia o popełnieniu przez osobę stosującą przemoc domową wykroczenia, o którym mowa w art.66c ustawy z dnia 20 maja 1971 r. - Kodeks wykroczeń (Dz.U.2023.2119 t.j. )
Do zadań powołanych przez ZI grup diagnostyczno-pomocowych należy w szczególności:
1) dokonanie, na podstawie procedury "Niebieskie Karty", oceny sytuacji domowej osób doznających przemocy domowej oraz osób stosujących przemoc domową;
2) realizacja procedury "Niebieskie Karty" w przypadku potwierdzenia podejrzenia wystąpienia przemocy domowej, zwłaszcza w sytuacji wystąpienia ryzyka zagrożenia życia lub zdrowia;
3) zawiadomienie osoby podejrzanej o stosowanie przemocy domowej o wszczęciu procedury "Niebieskie Karty" pod jej nieobecność;
4) realizacja działań w stosunku do osób doznających przemocy domowej oraz osób stosujących przemoc domową;
5) występowanie do zespołu interdyscyplinarnego z wnioskiem o skierowanie osoby stosującej przemoc domową do uczestnictwa w programach korekcyjno-edukacyjnych dla osób stosujących przemoc domową albo w programach psychologiczno-terapeutycznych dla osób stosujących przemoc domową;
6) występowanie do zespołu interdyscyplinarnego z wnioskiem o złożenie zawiadomienia o popełnieniu przez osobę stosującą przemoc domową wykroczenia, o którym mowa w art 66c ustawy z dnia 20 maja 1971 r. - Kodeks wykroczeń;
7) monitorowanie sytuacji osób doznających przemocy domowej, a także zagrożonych wystąpieniem przemocy domowej, w tym również po zakończeniu procedury "Niebieskie Karty";
8) zakończenie procedury "Niebieskie Karty";
9) dokumentowanie podejmowanych działań, stanowiących podstawę:
- a) uznania braku zasadności wszczęcia procedury "Niebieskie Karty",
- b) wszczęcia procedury "Niebieskie Karty";
10) informowanie przewodniczącego zespołu interdyscyplinarnego o efektach podjętych działań w ramach procedury "Niebieskie Karty".
Do zadań pracownika socjalnego powołanego do grupy diagnostyczno-pomocowej należy w szczególności praca z osobą doznającą przemocy domowej i opracowanie indywidualnego planu pomocy, zgodnie z jej uzasadnionymi potrzebami.
Do zadań funkcjonariusza Policji powołanego do grupy diagnostyczno-pomocowej należy w szczególności praca z osobą stosującą przemoc domową.
ZAŁĄCZNIKI:
https://umparczew.bip.lubelskie.pl/upload/pliki/uchwala-lxiii-424-2023.pdf
https://umparczew.bip.lubelskie.pl/upload/pliki/zarzadzenie-1210-23.pdf
Bazy teleadresowe instytucji samorządowych, podmiotów oraz organizacji pozarządowych świadczących usługi dla osób doznających przemocy domowe:
Zespoły interdyscyplinarne - baza teleadresowa - stan na 10.06 2024 r.pdf
Baza organizacji pozarządowych - stan na 10.06.2024 r.pdf
Jednostki zapewniające schronienie osobom dotkniętym przemocą w rodzinie - stan na 10.06.2024 r.pdf
Jednostek specjalistycznego poradnictwa - 2024 r.pdf
Wykaz powiatowych centrów pomocy rodzinie - 10.06.2024 r.pdf